Τσιμπήματα στην ξηρά και τη θάλασσα

Οι καλοκαιρινές αποδράσεις, εκτός από την πολυπόθητη χαλάρωση και ξενοιασιά, μέσω της ζωοφόρου επαφής με τη φύση, εγκυμονούν και κινδύνους. Τα τσιμπήματα (νυγμοί) των εντόμων και τα δήγματα διαφόρων οργανισμών που συναντούμε στις  καλοκαιρινές διακοπές, θαλάσσιων και μη, μπορούν να προκαλέσουν ποικίλες αντιδράσεις. Με τον νυγμό, μπορεί να εισέλθει  στον οργανισμό δηλητηριώδης ουσία, η οποία μπορεί να προκαλέσει από τοπική αντίδραση μέχρι απειλητική για τη ζωή αναφυλαξία. Τα συχνότερα ένοχα έντομα είναι οι μέλισσες και τα κουνούπια, οι πιο κοινοί θαλάσσιοι οργανισμοί είναι οι μέδουσες (τσούχτρες), οι αχινοί οι σμέρνες  και οι δράκαινες. Τα  αρθρόποδα όπως αράχνες, σκορπιοί και φίδια μπορεί να αποτελέσουν απειλή στις διάφορες εξοχικές κατοικίες και στο ύπαιθρο.

Οι συνήθεις τοπικές αντιδράσεις συνίστανται σε πόνο, κοκκίνισμα κνησμό και φλεγμονή  στο σημείο του νυγμού, που εμφανίζονται άμεσα μετά το τσίμπημα και υποχωρούν λίγες ώρες μετά. Οφείλονται σε ουσίες που υπάρχουν στις εκκρίσεις του εντόμου , όπως για παράδειγμα στο σάλιο του κουνουπιού (ένζυμα, αντιπηκτικές ουσίες, βλεννοπολυσσακχαρίδες) ή στο δηλητήριο της μέλισσας. Σε κάποιες περιπτώσεις, τα φαινόμενα είναι πιο έντονα και απαιτούν φαρμακευτική αγωγή για ανακούφιση. Σπανιότατα η αντίδραση μπορεί να εξελιχθεί σε φυσαλιδώδη βλάβη με  συνοδό δερματική νέκρωση. Στην περίπτωση που η αντίδραση οφείλεται σε νυγμό από ζώο της θάλασσας (αχινός) ή δάγκωμα (δράκαινα), τα τοπικά φαινόμενα είναι παρόμοια, με κάποιες διαφοροποιήσεις. Η πιο συχνή αιτία είναι η τυχαία πίεση με το πέλμα επάνω στο θαλάσσιο ζώο. Στην περίπτωση του αχινού, τα αγκάθια εισέρχονται στο δέρμα, προκαλώντας τοπικό πόνο, ερυθρότητα και κάποιες φορές, αιμορραγία. Στην περίπτωση δηλητηριωδών ψαριών ο πόνος είναι εντονότατος, μπορεί να οδηγήσει σε δυσάρεστες καταστάσεις (καταπληξία) και οι επιπτώσεις από το δηλητήριο μπορεί να απειλούν τη ζωή. Τσιμπήματα από μέδουσες ή ανεμώνες της θάλασσας σπανιότατα και σε άλλες γεωγραφικές περιοχές μπορεί να επιφέρουν επικίνδυνα για τη ζωή αποτελέσματα. Στις εξοχές, συχνά συμβαίνουν τσιμπήματα από τσιμπούρια, τα οποία εισέρχονται στο δέρμα των εκτιθεμένων περιοχών του σώματος, προκαλώντας συνήθως τοπικά πόνο και αίσθημα καύσου και σπανιότερα συστηματικά συμπτώματα ( πυρετό, κακοδιαθεσία). Επίσης, φίδια και αράχνες μπορεί να επιφέρουν σοβαρά φαινόμενα, ευτυχώς σπανιότερα στη χώρα μας.

Η θεραπευτική αγωγή συνιστά αρχικά καθαρισμό της περιοχής με νερό και αντισηπτικό σαπούνι. Τοπικά αντικνησμώδη σκευάσματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν, π.χ. αλοιφές καλαμίνης. Τα τοπικά αντιισταμινικά πρέπει να αποφεύγονται διότι ενδέχεται να προκαλέσουν αντίδραση τοπικής υπερευαισθησίας με την έκθεση στον ήλιο. Σε περιπτώσεις έντονου κνησμού, συνιστάται η λήψη αντιισταμινικού από το στόμα όπως  cetirizine ή loratadine, πάντα με ιατρική καθοδήγηση. Η hydroxyzine μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί λόγω της κατασταλτικής της δράσης, στο σύμπτωμα του έντονου κνησμού. Σε σοβαρές περιπτώσεις εντονώτατου οιδήματος μπορεί να χορηγηθεί βραχεία αγωγή με κορτικοειδή από το στόμα. Επίσης όπου συμβαίνει επινέμηση φλεγμονής σε κατώτερες στοιβάδες του δέρματος, η συστηματική χορήγηση αντιβιωτικών κρίνεται επιβεβλημένη.

Άλλες αντιδράσεις που όμως είναι πιο σπάνιες είναι η κνίδωση και η αναφυλαξία. Η κνίδωση μπορεί να εμφανιστεί αργότερα από το τσίμπημα και συνίσταται σε κνιδωτικές βλάβες που αναπτύσσονται στην περιοχή του τσιμπήματος και εκτός αυτής, με τάση υποτροπής. Η αναφυλακτική αντίδραση μπορεί να επέλθει ευκολώτερα σε άτομα με ιστορικό μαστοκυττάρωσης, σε άτομα που έχουν υποστεί αναφυλακτικό επεισόδιο αλλά και σε άτομα με ελεύθερο ιστορικό. Στην περίπτωση αυτή επιβάλλεται η εκπαίδευση του περιβάλλοντος του ασθενούς αλλά και του ιδίου όπου είναι εφικτό στην χορήγηση αυτοενιέμενης αδρεναλίνης. Οι ασθενείς αυτοί επιβάλλεται να διαθέτουν αδρεναλίνη πάντοτε στις αποσκευές τους. Ασθενείς ανοσοκατεσταλμένοι μπορεί να εμφανίσουν σοβαρές κλινικές εικόνες με γενικευμένα συμπτώματα όπως πυρετός και λεμφαδενοπάθεια και να χρειαστούν νοσηλεία σε νοσοκομείο. Πρέπει να αναφερθεί ότι εκτός από τις αλλεργικού ή τοξικού τύπου αντιδράσεις, τα τσιμπήματα μπορεί να μεταφέρουν λοιμώδεις παράγοντες, προκαλώντας συστηματικές λοιμώξεις στον οργανισμό.

Πώς αποφεύγονται τα τσιμπήματα των διαφόρων εντόμων και άλλων οργανισμών;

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει εκδώσει οδηγίες προς το κοινό, για την πρόληψη και την παροχή πρώτων βοηθειών σε περίπτωση τσιμπήματος. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τους γενικούς κανόνες πρόληψης:

• Κάλυψη των εκτιθεμένων σημείων του σώματος ειδικά όταν βρισκόμαστε στην εξοχή.
• Αποφυγή εντόνων χρωμάτων στα ρούχα.
• Αποφυγή έκθεσης στους έξω χώρους κατά τις απογευματινές ώρες που τα έντομα είναι πιο ενεργά
• Αποφυγή στάσιμων νερών και φροντίδα ώστε να μην λιμνάζουν νερά.
• Χρήση ειδικών spray ή lotion, για προφύλαξη.
• Στη θάλασσα, η χρήση ειδικών παπουτσιών μπορεί να προστατεύσει.
• Πρέπει να αποφεύγεται το κολύμπι σε άγνωστα νερά
• Το μαγιό πρέπει να αλλάζεται αμέσως μετά το μπάνιο.

Σε κάθε περίπτωση, η αναζήτηση άμεσα παροχής ιατρικής βοήθειας είναι επιβεβλημένη, ειδικά όταν τα τοπικά φαινόμενα είναι έντονα ή το άτομο που έχει υποστεί το τσίμπημα εμφανίζει  συστηματικά συμπτώματα όπως: ζάλη, λιποθυμία, γενικευμένη κνίδωση, δυσκολία στην αναπνοή. Η γνώση και η πρόληψη είναι απαραίτητα εφόδια που πρέπει να μας συνοδεύουν παντού, πόσο μάλλον στις διακοπές μας!

Μαρία Κουλούρη Παιδίατρος Παιδοαλλεργιολόγος

Διδάκτωρ πανεπιστημίου Αθηνών

Ακαδημαϊκή Υπότροφος Αλλεργιολογίας Α΄ΠΠΚ