ΑΛΛΕΡΓΙΑ ΣΤΟ ΨΑΡΙ

Το ψάρι αποτελεί βασική τροφή στο διαιτολόγιο πολλών λαών, όπως των χωρών της Μεσογείου, της Σκανδιναβίας και της Άπω Ανατολής από τα πανάρχαια χρόνια. Η τοιχογραφία του έφηβου ψαρά από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης είναι μια απόδειξη για τις βασικές ασχολίες και διατροφικές συνήθειες του λαού μας, που χάνονται στο βάθος των αιώνων. Ωστόσο, τα ψάρια κατέχουν σημαντική θέση στον κατάλογο των περισσότερο αλλεργιογόνων τροφών σε όλες τις ηλικίες. Στην εποχή μας, οι τροφικές αλλεργίες έχουν λάβει διαστάσεις πανδημίας στον «ανεπτυγμένο» κόσμο. Ευτυχώς, η επιστημονική γνώση και η ενημέρωση συμβάλλουν ώστε η διάγνωση, η αντιμετώπιση και η πρόληψη να γίνονται όλο και περισσότερο κτήμα των αλλεργικών ασθενών.
Η αλλεργική ευαισθητοποίηση στο ψάρι διενεργείται μέσω της πεπτικής οδού, του δέρματος αλλά και του αναπνευστικού. Στα θηλάζοντα βρέφη, η ευαισθητοποίηση στο ψάρι που καταναλώνει η μητέρα γίνεται αλλεργική, όταν συντρέχουν κάποιοι ανοσολογικοί παράγοντες. Για την εκδήλωση της αλλεργικής αντίδρασης, μικρές ποσότητες τροφής αρκούν. Οι εκδηλώσεις αφορούν το δέρμα (κνίδωση ή/και αγγειοοίδημα), το αναπνευστικό (βρογχόσπασμος), το πεπτικό (έμετοι ή διάρροιες). Τα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν μονήρως ή συνδυαστικά, οδηγώντας σε σοβαρή αναφυλακτική αντίδραση. Ο τύπος αντίδρασης μπορεί να είναι άμεσος, μέσω ΙgE αλλά και non IgE μεσολαβούμενος. Στη δεύτερη περίπτωση υπάγεται η αντίδραση FPIES (food protein induced enterocolitis syndrome), η οποία προβάλλει με συμπτώματα από το πεπτικό, το νευρικό και το καρδιαγγειακό σύστημα >2 ώρες μετά την κατανάλωση. Η αντίδραση αυτή απαντάται όλο και συχνότερα τελευταία, ενδεχομένως και λόγω της αύξησης κατανάλωσης ψαριών, στα πλαίσια υγιεινής διατροφής και περιορισμού του κρέατος.
Για την αλλεργική αντίδραση στο ψάρι ευθύνεται κυρίως η ομάδα των πρωτεϊνών που ανήκουν στην οικογένεια των παρβαλβουμινών. Το 1970 απομονώθηκε για πρώτη φορά η παρβαλβουμίνη από βακαλάο του Ατλαντικού.Έκτοτε, εντοπίσθηκε σε πλήθος άλλων ιχθύων, όπως στον κυπρίνο, το σολωμό, τον τόνο, το λαβράκι, τη σαρδέλλα, τον ξιφία. Τα τελευταία χρόνια έχουν απομονωθεί και άλλα αλλεργιογόνα, όπως τροπομυσοσίνες, ενολάσες, ζελατίνη και αλδολάση από διάφορα κοινά είδη.
Η διαγνωστική προσέγγιση της αλλεργίας στο ψάρι, στηρίζεται όπως είναι αναμενόμενο στο ιστορικό. Κατά τον τρόπο αυτό, διακρίνεται ο τύπος της αντίδρασης και προγραμματίζεται ο ανάλογος έλεγχος.
Οι δερματικές δοκιμασίες δια νυγμού με μέθοδο prick+prick σε διάφορα είδη ψαριών και με εκχυλίσματα εργαστηριακών αλλεργιογόνων, διενεργούνται προς αποκλεισμό της αμέσου τύπου αλλεργικής υπερευαισθησίας. Με σκοπό την εναργέστερη εικόνα και την ακριβέστερη διάγνωση, η διενέργεια αιματολογικών εξετάσεων και αναζήτηση μοριακών αλλεργιογόνων, είναι συχνά επιβεβλημένη. Συγκεκριμένα, ο μοριακός έλεγχος με CRDs (component resolution diagnosis) βοηθά την περισσότερο εξατομικευμένη προσέγγιση από τον ειδικό,υπερπηδώντας το σκόπελο των διασταυρούμενων αντιδράσεων μεταξύ διαφόρων ειδών ιχθύων.
Με βάση τα αποτελέσματα των αιματολογικών εξετάσεων και των δερματικών δοκιμασιών, καθίσταται εφικτή η διενέργεια τροφικής πρόκλησης, εφόσον οι ενδείξεις το επιτρέπουν. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι η πρόκληση να λαμβάνει χώρα σε άρτια οργανωμένο χώρο, από εξειδικευμένο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό,εκπαιδευμένο να αντιμετωπίσει επείγουσες καταστάσεις, που ενδέχεται να προκύψουν.
Συνήθως, η απευαισθητοποίηση ξεκινά με κονσερβοποιημένες μορφές ψαριών που περιέχουν χαμηλή ποσότητα παρβαλβουμίνης, όπως ο τόνος. Σε ικανό ποσοστό ασθενών η επέλευση ανοσολογικής ανοχής καθίσταται δυνατή. Για όσους δεν φτάνουν στο αποτέλεσμα αυτό, απαραίτητη είναι η εκπαίδευση στη χρήση αυτοενιέμενης αδρεναλίνης για την περίπτωση που εκτεθούν τυχαία στο αλλεργιογόνο και εμφανίσουν συμπτώματα αναφυλαξίας.
Ο ρόλος του Παιδιάτρου θεωρείται πολύ σημαντικός, διότι είναι ο βασικός καθοριστής του χρόνου εισαγωγής ψαριού στη διατροφή αλλά και της αξιολόγησης οποιασδήποτε αντίδρασης. Δεν υπάρχει λόγος καθυστέρησης εισαγωγής της τροφής, επειδή είναι αλλεργιογόνος. Μάλιστα, εκτός από τις διατροφικές της ωφέλειες, μελέτες δείχνουν ότι η εισαγωγή ψαριού πριν τη συμπλήρωση του πρώτου έτους ασκεί προστατευτικό ρόλο στην εκδήλωση άσθματος κατά την προσχολική ηλικία. Όμως συμπτώματα όπως: περιστοματική ερυθρότητα ή έμετοι που σχετίζονται με τη χορήγηση ψαριού, δεν πρέπει να υποτιμώνται αλλά να αξιολογούνται με λήψη λεπτομερούς ιστορικού. Κατά τον τρόπο αυτό, διασφαλίζεται τόσο η ασφάλεια του παιδιού όσο και η αποφυγή άσκοπων διαιτητικών αποκλεισμών από σημαντικές τροφές , διατροφικά πλούσιες , όπως το ψάρι.
Η φυσική ιστορία της αλλεργίας αυτής αποτελεί πεδίο έρευνας σε παγκόσμια κλίμακα. Ο χρόνος εμφάνισης αλλά και παρέλευσης της αλλεργίας αυτής εξαρτάται από γενετικούς, κοινωνικούς και κλιματικούς παράγοντες . Σε χώρες όπου το ψάρι αποτελεί βασικό στοιχείο διατροφής,μια τέτοια γνώση θα ήταν κάτι περισσότερο από χρήσιμη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Haken,S et al Prevention of allergic disease in childhood: clinical and epidemiological aspects of primary and secondary allergy prevention. PAI 2004 Jun15 Suppl 16:4-5, 9-32.
2)Moonesighe,E et al Prevalence of fish and shellfish allergy. A systematic review Ann Allergy Asthma Immunol. 2016 Sep;117(3):264-272.
3)Gruillemineault L., et al Diet and Asthma Is it Time to Adapt Our Message? Nutrients 2017 Nov 8;9(11):1227.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Περνάει η αλλεργία στα ψάρια;
Αν και υπάρχει περίπτωση να μην ξεπεραστεί, η αλλεργία στο ψάρι που εμφανίζεται στη βρεφική ηλικία μπορεί να παρέλθει μετά από χρόνια. Στην περίπτωση του FPIES, μπορεί να συμβεί αργότερα. Υπάρχουν αδιευκρίνιστοι παράγοντες που καθορίζουν την φυσική πορεία αυτής.

Η αλλεργία σε ψάρι σημαίνει και αλλεργία σε άλλα θαλασσινά;
Τα άλλα θαλασσινά, όπως μύδια, χταπόδι και μύδια, ανήκουν σε άλλα γένη του ζωικού βασιλείου και ως εκ τούτου, πρόκειται για διαφορετικά αλλεργιογόνα. Ταυτόχρονη ευαισθητοποίηση μπορεί να υπάρχει, αλλά ανεξέρτητα.

Μαρία Κουλούρη

Παιδίατρος Παιδοαλλεργιολόγος

Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ